|
186,5 km |
Bergen |
Frankrijks jongste gebergte |
Na het kristallijne massief en de oude vulkanen van de Vogezen trekt het peloton vandaag door het jongste gebergte van Frankrijk: de Jura. In het Juragebergte is het peloton vooral omgeven door, onder het groen, witte gesteenten: kalken. Deze kalkstenen zijn afgezet in een ondiepe zee, net als in het Bekken van Parijs in het noordwesten, en het Aquitaine bekken in het zuidwesten van het land. En een aanzienlijk deel van deze kalkgesteenten stammen uit…juist, de Jura, de hoogtijdagen van de ammonieten, tussen 201 en 145 miljoen jaar geleden.
Een geïsoleerd gebergte?
Maar waarom zijn deze gesteenten zichtbaar aan het oppervlak? We zitten hier vlak voor de Alpen, en het voorland van de Alpen liggen helemaal vol met puin dat uit het gebergte afkomstig is. Waarom in de Jura niet? Het antwoord hierop schuilt in de ondergrond. De Jura vormt een halve maan die parallel ligt aan de rondlopende noordwest Alpen, maar die gescheiden is van het Alpengebergte door een brede vallei in Zwitserland waarin het Meer van Neuchatel en het Meer van Geneve ligt. In deze vallei is wel degelijk heel veel puin uit de Alpen afgezet - we noemen deze puinformatie, die in rivieren en meren zijn afgezet ook wel ‘Molasse’, vooral afgezet in de afgelopen 25 miljoen jaar. En deze Molasse heeft ook over de kalken van de Jura gelegen, maar tussen 20 en 7 miljoen jaar geleden is het gesteentepakket van kalken en opliggend sediment in elkaar geduwd, verplooid, en opgeschoven. Zomaar ineens?
Het kleine, jonge broertje van de Alpen
Nee, niet zomaar ineens. De Alpen plooigordel is ontstaan omdat Europa onder de Afrikaanse plaat dook - daarover later deze Tour de France meer. Maar in dat proces werden de bovenste gesteentepakketten van de Europese plaat afgeschraapt en opgestapeld, net als 250 miljoen jaar eerder in de Ardennen, en werden de Alpen gevormd, waarbij de noordelijke en westelijke gesteenten van de Alpen als jongste aan het gebergte zijn toegevoegd (aan de onderkant: gebergtes groeien aan de onderkant). In het noordwesten lag het sediment op de Europese plaat op een dik pakket ‘evaporieten’ (zout en gips, dat afgezet werd doordat het uit verdampend zeewater neersloeg) uit de Trias, dat zo’n 220 miljoen jaar geleden gevormd werd in ondiepe zeeën in een woestijnklimaat in centraal Pangea. En zout en gips is ontzettend zwak. Dus toen het pakket kalken dat op die gipsen werd afgezet onder de Alpen schoof vormde die evaporieten een glijvlak, een bananenschil. De kalken die er bovenoplagen werden tegengehouden door de Alpen, terwijl de korst die eronder zat wel onder de Alpen door kon schuiven. Dat proces vond plaats onder de vallei tussen Jura en Alpen. Maar in het noordwesten, waar de gipslaag weg was, of sterker was, en niet verder wilde glijden werden de bovenliggende kalken in elkaar geduwd (het Juragebergte). In totaal werd het Juragebergte tot 30 km in elkaar gedrukt, en die hoeveelheid verkorting nam af naar het noordwesten en zuidoosten.
Namaken in het laboratorium
Om te laten zien hoe zo’n proces van ontkoppeling op een zwakke laag in zijn werk gaat, en hoe je met één proces twee gebergtegordels kan maken, hebben we in het ‘Tectonics’ laboratorium in Utrecht (het TecLab) de vorming van de Jura nagemaakt - speciaal voor GeoTdF!. In het filmpje hieronder zie je hoe laag voor laag een model is gemaakt die de kalken en andere sedimenten van de Jura voorstellen, en hoe het in elkaar drukken van dat pakket de plooigordel met tussenliggende vallei kan maken. De niet-klimmers onder de renners hadden de etappe van vandaag waarschijnlijk ook liever in een zandbakmodel afgelegd!
I am a geophysics student who likes to be outside and to be physically active. I aim to use knowledge of geophysical tools to investigate shallow-subsurface structures, especially those with immediate societal or technological relevance. In the Tectonics Laboratory, we study plate tectonic processes such as mountain building or earthquakes. Check the Geo-TdF team.
Sjaak van Meulebrouck
As geologist I investigate processes that lead to deformation of the Earth’s crust and lithosphere leading to the formation of mountain belts or sedimentary basins. I do that by describing geological structures through field observations and by explaining these observations through building and running physical scale models.
Ernst Willingshofer
I am a geologist and I study plate tectonics and the driving mechanisms in the Earth’s mantle, mountain building processes, and the geography of the geological past. I enjoy geological fieldworks all over the world, and translating the results to science and a broad public.
Douwe van Hinsbergen