Etappe 2 | Meaux-Provins / Een rit over een Oligocene Brie-kaas

De etappe van vandaag leidt het peloton een 100 meter hoog, vlak plateau op: het lijkt een beetje alsof er een enorme Brie kaas op het parcours ligt (Figuur 1)! Hoe is dit aan de geologie gerelateerd? Nadat we gisteren door het warme, natte, subtropische Eoceen reden stijgen de coureurs op naar het geologische tijdvak dat volgde op het Eoceen, en dat compleet anders was.

Dramatische wereldwijde afkoeling van het klimaat: Van broeikas naar ijstijd

Het Oligoceen begon abrupt, zo’n 34 miljoen jaar geleden, met een zeer snelle afkoeling van het klimaat, waarbij de wereld van een broeikas naar een ijstijd verschoof. Het tegenovergestelde gebeurde van waar we ons vandaag de dag op de hals hebben gehaald: op de grens van het Eoceen naar het Oligoceen zakte het CO2 niveau snel, nam het broeikaseffect af, en zakte de gemiddelde jaartemperatuur met 5 tot 10 graden. En de enorme Antarctische ijskap begon te groeien. Dit veranderde de wereld compleet. Met zoveel water dat opgeslagen werd in ijskappen zakte het zeeniveau 70 meter en kwamen enorme oppervlakten aan laagland boven water. Weelderige eeuwig-groene bossen uit het Eoceen werden koude, droge woestijnen en steppen met lage begroeiing, en naaldwouden groeiden op de bergflanken. Aziatische zoogdieren, waaronder de grootste land-zoogdieren die ooit bestaan hebben (Figuur 2) trokken via de centraal-Aziatische steppen Europa binnen.

Bereik het Oligoceen via de Côte de Tigeaux

Om het Oligoceen te bereiken moeten de rensters vandaag een stapel sedimentaire lagen oprijden gedurende de ‘grootste’ klim van de dag: de 135 meter hoge “Côte de Tigeaux”, na 15.9 km koers. Hun tijdreissnelheid zal ongevier een miljoen jaar met 10 hoogtemeters zijn! Nadat de coureurs het Eoceen achter zich gelaten hebben rijden ze door een laag die de ‘Kalk van Brie’ heet: een harde laag die afgezet werd in een gigantisch oermeer dat van Parijs naar Epernay liep. Ze zullen de kaaskorst  bereiken op het plateau, dat tegen erosie beschermd wordt door de harde, en prachtige ‘Zandsteen van Fontainebleau’. Deze beige-gele zandstenen zijn versteende duinen, stranden, en zandbanken, die vormden toen de zee weer terugvloeide in een enorme baai, die wel een beetje leek op, maar veel groter was dan de Baai van de Mont Saint Michel.

Een grote breuk in de Côte de Tigeaux

De locatie van de “Côte de Tigeaux” wordt mede bepaald door een grote breuk die diep de aardkorst in loopt. Die breuk is geërfd uit de tijd waarin de korst van Europa bij elkaar kwam door botsingen van continenten die op lang-vervlogen tektonische platen lagen, met continenten die Laurussië en Gondwana heetten, en die samen tussen 400 en 300 miljoen jaar geleden het supercontinent Pangea vormden. Die breuk is nu helemaal afgedekt door de Oligocene sedimentaire lagen. Het is een beetje alsof er in de tafel onder de Brie een enorme barst zit. In het Oligoceen waren die oercontinenten samen onderdeel van de Euraziatische plaat, die in botsing was met continenten op de Afrikaanse plaat. Daardoor vormden de Alpen en de Pyreneeën, maar werden ook grote slenken in de kaas getrokken (Figuur 3). Tijdens het parcours van vandaag zien we die scheuren niet zo veel: het Oligoceen van het Bekken van Parijs is niet gebroken of geplooid, maar ligt horizontaal te wachten op een massasprint. Nadat we naar de bovenkant van het Oligoceen zijn geklommen zal het peloton de hele dag over dezelfde Oligocene laag rijden en kunnen we ons in een wereld van 25 of 30 miljoen jaar geleden wanen. Alleen is het klimaat nu nog kouder dan toen, en lopen er andere dieren rond. En sommige van die dieren rijden zelfs op een fiets rond!

I focus on understanding how geodynamics, climate and life interact during major changes of our Earth evolution. Check the Geo-TdF-team-2022.

Guillaume Dupont-Nivet