Etappe 12 | Briançon – Alpe d’Huez / Buigen, plooien, falen en breken op Alpe d’Huez

Vandaag rijdt het peloton de laatste etappe door de Alpen en dat belooft vuurwerk op de flanken van de Galibier, de Croix de Fer en Alpe d’Huez. De renners starten in de dekbladen van de Alpen die afgeschraapt zijn van de Valais Oceaan en het Briançonnais microcontinent (zie etappe 9 en etappe 11) en rijden vervolgens door de gedeformeerde rand van Europa waarin de Croix de Fer en de Alpe d’Huez liggen. Gedurende de ritz al het peloton door gesteenten rijden die de twee soorten deformatie van gesteenten en gesteentepakketten hebben ondergaan. Deze deformatie kan plaatsvinden op schaal van een millimeter of op schaal van een gebergte. Gesteenten langs de etappe zijn in sommige plekken gebroken – bijvoorbeeld waar dekbladen via opschuivingsbreuken over elkaar zijn geschoven (zie etappe 9), of waar korst uit elkaar getrokken is en gesteentepakketten van elkaar afgeschoven zijn. Dit soort gedrag heet brosse deformatie en gebeurt als de stress die op een gesteente wordt uitgeoefend groter wordt dan de sterkte: het gesteente zal falen en breken. Als gesteenten falen, breken, en plotseling langs de breuk verschuift, dan veroorzaakt dit een aardbeving.

Aan de andere kant kunnen gesteenten ook plooien, en die maken mooie patronen op centimeter-, of kilometerschaal. Dergelijke vervorming heet ductiele deformatie, of stroperige deformatie, en gebeurt als stress een gesteente doet vloeien. Ductiele deformatie is langzaam en geleidelijk, veroorzaakt geen aardbevingen, en is het belangrijkste mechanisme van deformatie in de aardmantel. Maar aan het oppervlak, afhankelijk van de eigenschappen van het gesteente en de snelheid en hoeveelheid aan verplaatsing, kunnen gesteenten beide vormen van deformatie ondergaan. An dat is wat er gebeurd is langs de route van de etappe van vandaag.

Galibier – een enorme plooi boven een breuk

De Galibier is een berg die een onderdeel is van het Briançonnais dekblad – de dikke plak gesteente die afgeschraapt is van het microcontinent (zie etappe 9) en die begraven is geweest tot grote diepte (etappe 11). Dit dekblad is via breuken gescheiden van de onderliggende en bovenliggende eenheden, maar intern is het dekblad verplooid in enorme, vlakliggende plooien. In de schets in de Figuur kun je zien dat de Col de Galibier in een enorme, valkliggende plooi ligt. De Alpen zijn bekend om dit soort enorme structuren die de grootsheid van de puinhoop illustreren die je krijgt als twee continenten botsen. Deformatie zoals deze vereist dat kilometers-dikke gesteenteplakken zich als tandpasta gedragen om tientallen kilometers aan deformatie te accommoderen.

Plooien op Alpe d’Huez

De beroemde berg Alpe d’Huez is waarschijnlijk de bekendste col van de Tour de France, een van de meest heroïsche klimmen in de wedstrijd. Maar de foto van de Alpe d’Huez die je hier ziet heb je waarschijnlijk nog niet eerder gezien. De Franse geoloog Thierry Dumont en zijn collega’s laten op deze figuur zien dat de Alpe d’Huez een onderdeel is van een enorme plooi die groter is dan de hele berg. Gesteentelagen van Jura (Lias) ouderdom, die vergelijkbaar zijn aan de gesteenten die we in het Juragebergte zijn tegengekomen, zijn verplooid en staan verticaal langs bijne de hele route. En deze plooi is niet bepaald eenvoudig: het gedetailleerde werk van de Franse geologen heeft laten zien dat de plooiing hier plaats heeft gevonden in ten minste vier verschillende fases en richtingen. De gesteenten zien eruit als een opgefrommelde handdoek die je na gebruik in een hoek hebt gegooid. Op schaal van de hele Alpen is de plooi van Alpe d’Huez niet meer dan een detail. Maar het is een detail dat de snelste klimmer op de flanken (Marco Pantani) bijna 37 minuten kostte om tegenop te rijden. En toen was hij slechts halverwege de plooi. Laten we zien wat de klim van vandaag zal brengen: wie zal plooien, wie zal falen en breken, en wie zal buigen zonder te barsten?

I am a geoscientist specializing in paleomagnetism, geochronology, and stratigraphy. I develop palaeogeographic, paleoenvironmental, and paleolandscape reconstructions. My current projects focus on: - ocean and marine connectivity, the evolution of ocean passages and sea-straits; - connectivity-driven environmental changes, in deep oceans and epicontinental seas; - landlocked basins - paleoenvironmental evolution and reconnections with the global ocean.

Dan Palcu

I am a geologist and I study plate tectonics and the driving mechanisms in the Earth’s mantle, mountain building processes, and the geography of the geological past. I enjoy geological fieldworks all over the world, and translating the results to science and a broad public.

Douwe van Hinsbergen