Etappe 13 | Le Bourg d'Oisans - Saint-Étienne / Messiniaanse Zoutcrisis

De rit van Bourg d’Oisans naar Saint Etienne voert van het voorland van de Alpen naar het Kristallijne Massief van het Centraal Massief, en steekt daarbij de Rhône Vallei over. Van de vallei van vandaag de dag zullen de renners niet bijster onder de indruk zijn, maar dat zou in het verleden wel anders zijn geweest! De Rhône vallei ligt in het voorland van de Alpen en wordt vooral gevoed door water en sediment dat vooral uit de Alpen, maar ook uit het Centraal Massief afkomstig is. Daardoor lijkt de Rhône een rivier als zovele, die een gebergte afwatert en sediment naar de dichtstbijzijnde zee afvoert, in dit geval de Middellandse Zee. Maar de Rhône heeft in de geologisch recente geschiedenis, van de afgelopen 6 miljoen jaar, een spectaculaire ontwikkeling doorgemaakt die geleid heeft tot tot de ondergrond waar de wijnkenner de vingers bij aflikt!

Het ideaalprofiel van een rivier

Rivieren zoals de Rhône ontspringen doorgaans in gebergten en stromen naar de zee. En daarbij maken ze een soort ideaal profiel dat eruit ziet als een grote skischans: aan de bron stromen rivieren steil naar beneden, en slijten ze in, maar naarmate de rivier dichter bij de monding komt gaat de bedding steeds vlakker liggen. Stroomafwaards gaat de rivier daarbij steeds langzamer stromen, wordt breder, en verandert van een bergbeek, in een zogenaamde ‘vlechtende’ rivier vol grind, naar een meanderende rivier die traag door laagland stroomt, en uiteindelijk een delta maakt (Figuur). Als de rivierbedding niet steil genoeg is, dan gaat de rivier daar inslijten. Als de bedding te steil is, dan wordt er sediment afgezet om het vlakker te laten lopen. Veranderingen van het zeeniveau aan de monding van de rivier heeft dus een belangrijk effect op de hele rivier: als het zeeniveau omhoog gaat, dan schuift de monding van de rivier landinwaarts en wordt de oude bedding bijna overal te stijl: de rivier zal dan zand en klei op land gaan afzetten. Maar als het zeeniveau daalt, dan zal de rivier bijna overal gaan insnijden.

Messiniaanse Zoutcrisis: Het verdampen van de Middellandse Zee

Het ideaalprofiel van de Rhône wordt dus beïnvloedt door de zeespiegel in de Middellandse Zee. De Middellandse Zee heeft op veel plekken oceanische korst, en is daar kilometers diep. Maar de connectie naar de grote, Atlantische oceaan is maar een heel smal en ondiep straatje, de Straat van Gibraltar, en door tektonische bewegingen tussen Marokko en Spanje werd de Middellandse Zee zo’n 5 en een half miljoen jaar geleden, tijdens de Messiniën periode, helemaal afgesloten van de wereldzeeën. En omdat de rivieren die de Middellandse Zee van water voorzien, zoals de Rhône en de Nijl, veel minder water aan kunnen voeren dan dat er verdampt, ging het zeeniveau van de Middellandse Zee dus almaar omlaag. Dat proces is nu gaande in de

Dode Zee, waarvan de zeespiegel vandaag de dag 427 meter onder mondiaal zeeniveau ligt (!!) en die ontzettend zout is. De Middellandse Zee werd tijdens het Messiniën dus lager en lager, en er werden dikke pakketten gips en zout afgezet in die tijd: de zogenaamde Messiniaanse Zoutcrisis. Door tektonische processen zijn die pakketten nu soms zichtbaar op land in landen rondom de Middellandse Zee, zoals Griekenland, Italië en Spanje (zie foto). Veel geologen denken dat het waterpeil wel een kilometer of meer zakte (zie de Twitter video’s).

De Grand Canyon van de Rhône

De Rhône en haar zijrivieren, zoals de Ardèche, reageerden op deze extreme zeespiegelverlaging door een soort ‘Grand Canyon’ in te slijten, die tot meer dan 500 meter diep werd. Dat ging geologisch gesproken razendsnel, binnen honderdduizend jaar. Ongeveer 5.3 miljoen jaar geleden opende de huidige Straat van Gibraltar en vulde de Middellandse Zee zich weer met zeewater (zie videos). De diep ingesleten Rhônekloof liep dus vol met zeewater, en die werd in de miljoenen jaren die erop volgden opgevuld met grind, rijk in kwarts uit de Alpen en het Centraal Massief, dat door de Rhône werd aangevoerd. Op deze kwartsgrinden gedijen druiven zoals de Châteauneuf-du-Pape overigens uitstekend! Maar zou de Tour tijdens het Messiniaanse crisis hebben plaatsgevonden, dan zouden de druiven voor de niet-klimmers knap zuur geweest zijn!

I am a geologist and I study plate tectonics and the driving mechanisms in the Earth’s mantle, mountain building processes, and the geography of the geological past. I enjoy geological fieldworks all over the world, and translating the results to science and a broad public.
Check the TdF-team for more info.

Douwe van Hinsbergen