Etappe 11 | Albertville - Col du Granon / Een rit door een voormalige subductiezone

Een steile klim in de Alpen, of een diepe duik onder de aardkorst?

De etappe van vandaag is beide! Volg het peloton terwijl ze over de voormalige zuidgrens van Europa rijden, door een geologische botsingszone waar fragmenten oceaankorst gevangen zijn in de kreukelzone. Zie vervolgens hoe ze door een landschap rijden vol gesteenten die diep het binnenste van de aarde ingetrokken zijn, 45 miljoen jaar geleden. Maar in de miljoenen jaren die erop volgden zijn ze teruggekomen aan het oppervlak. Gesteenten zoals deze maken grote delen van de ongelofelijke topografie van de Alpen. Om deze dieptegesteenten te zien moet het peloton eerst een serie Bergen over die tot 2600 meter hoogte reiken, op de Souvenir Henri Desgrange. Deze piek ligt na tweederde van de etappe van vandaag en ligt op de grens tussen de Franse provincies Savoie en Hautes-Alpes en staat toepasselijk bekend als het hart van de Franse Alpen. Deze klim is zeer de moeite waard om de unieke gesteenten te zien die 70 km onder het aardoppervlak gevormd zijn.

De aarde is een hogedruk-pan en gesteenten zijn de ingrediënten

AAls de coureurs ongeveer 45 km van de 149 km van vandaag hebben afgelegd komen ze in de heuvels aan de voet van de Alpen. Als het weer het toelaat, kijk dan eens uit naar gesteenten met glimmende vlekjes die glinsteren in het zonlicht. Deze glinsterende mineralen zijn platige kristallen van mica (ook wel ‘glimmers’ genoemd) die de vormingsgeschiedenis onder hoge druk van deze gesteenten vertellen. Als stenen diep in de aarde worden begraven, door tektonische krachten, reorganiseren de chemische elementen in die gesteenten zich door mineralen en mineraalstructuren te vormen die bij die druk en temperatuur stabiel zijn. Dit process heet metamorfose. Als koude, dichte oceaankorst onder lichtere continentale korst duikt in een subductiezone, dan ondergaan de subducerende gesteenten hogedrukmetamorfose. Subductiezones brengen gesteenten van het oppervlak duizenden kilometers diep de aarde in, maar soms komen gesubduceerde gesteenten terug aan het oppervlak, zelfs van dieptes van meer dan 100 km, waar ze diamanten kunnen bevatten! Hoewel de gesteenten langs het parcours van vandaag geen diamanten bevatten vinden metamorf petrologen (de wetenschappers die deze mineralen bestuderen) ze misschien nog wel bijzonderder. Elk metamorf mineraal is een getuige van de diepte, de temperaturen, en de chemische omgeving waarin ze gevormd zijn. Door de chemie en de structuur van de metamorfe mineralen te bestuderen kunnen geologen de tektonische condities in het verleden uitpuzzelen. Zo weten we nu dat er een subductiezone lag op de plek waar nu de Alpen zijn, die gesteenten van Europa naar het zuiden liet subduceren zo’n 45 miljoen jaar geleden. En terwijl de coureurs zich tegen de Col du Telegraphe en de Souvenir Henry Desgrange op ploeteren rijden ze dieper en dieper de oude subductiezone in die het kleine Valais oceaantje opvrat die bestond tussen Europa en het Briançonnais microcontinent.

Subductiezones van vandaag

OK, die gesteenten in de Alpen vormden 45 miljoen jaar geleden in een subductiezone. Nou en? Zoals met alle aardwetenschappen helpt het bestuderen van gesteenten uit oude, inactieve systemen ons om de processen die vandaag de dag actief zijn te bestuderen. Subductiezones beslaan 55000 km van de moderne plaatgrenzen, bijvoorbeeld langs de rand van Zuid Amerika, langs de Pacifische ring naar de Aleoeten naar Japan, en naar Sumatra. Subductiezones recyclen continu oceanische korst terug de aarde in, maken de grootste en gevaarlijkste aardbevingen (kom je er een van 8 of 9 op de schaal van Richter tegen? Dan kun je er gif op innemen dat dat een subductiezone was) en bevatten de meest explosieve vulkanen (weet je nog, Tonga, in januari 2022?). Het bestuderen van subductiezones in het gesteentearchief geeft ons inzicht in waarom en hoe deze aardbevingen plaatsvinden, wat het vulkanisme precies veroorzaakt, en hoe vaak deze destructieve rampen gebeuren. Hoewel deze rampen een enorme impact hebben op de maatschappij zijn ze in geologische tijd niet meer dan hikjes. Maar deze laten ons zien hoe de aarde als een soort levend, ademend mechanisme zich door de tijd beweegt. En het tijdelijke eindproduct van al dit tektonisch geweld biedt de mogelijkheid voor spectaculaire wieleretappes!

My goal is to figure out how subduction zones get started, and after they start, how they change through time. I combine structural geology in the field and mineral and isotope chemistry in the lab (metamorphic petrology and geochronology) to reconstruct plate tectonic histories from ancient subduction zones. I’ve studied rocks from Greece, Oman, and Quebec, and I'm adding to the list! Check the GeoTdF-team...

Alissa Kotowski